Το χρονικό του σκανδάλου «Cambridge Analytica Gate»
Στη 14η επέτειο από την ίδρυση του Facebook (Φεβρουάριος 2004), ο ίδιος ο δημιουργός του μεγαλύτερου μέσου κοινωνικής δικτύωσης παγκοσμίως αποφάσισε να απευθυνθεί στους χρήστες, φίλους και ανταγωνιστές του. Μέσω της προσωπικής του σελίδας και με ένα κείμενο που ξεχώρισε για τον ζωηρά συναισθηματικό και απολογητικό τόνο του, ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ προέβη σε μια έντονη αυτοκριτική. Ούτε ο ίδιος δεν μπορούσε να φανταστεί ότι σε έναν μήνα θα βρισκόταν αντιμέτωπος με ένα παγκόσμιο σκάνδαλο που πιθανόν να οδηγήσει μέχρι και στην κατάρρευση του φαινομενικά άθραυστου τεχνολογικού οικοδομήματός του.
Με τίτλο «Mea culpa», ο 33χρονος δισεκατομμυριούχος εξομολογήθηκε λέγοντας: «Ολα αυτά τα χρόνια έχω κάνει σχεδόν κάθε λάθος που μπορείτε να φανταστείτε. Εκανα δεκάδες τεχνικά λάθη και κακές συμφωνίες...» Το κείμενο αυτό, μεταξύ άλλων, ήταν μία επικοινωνιακή αντεπίθεση στις ανελέητες πιέσεις και κριτικές που δέχεται η επίμαχη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης τον τελευταίο χρόνο. Η δημοφιλία της είναι δεδομένη. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε αμερικανικά πανεπιστήμια, το Facebook είναι το δεύτερο πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο για τους νέους, μαζί με το σεξ και την μπίρα. Παρ’ όλα αυτά, δεν σταμάτησε να βρίσκεται στο στόχαστρο.
Μεταξύ άλλων κατηγορήθηκε ότι αποτελεί όχημα διάδοσης προπαγάνδας, ψευδών ειδήσεων, ρατσισμού, κρατικής καταπίεσης και καταναλωτικού σφυροκοπήματος. Μάλιστα μία ενδελεχής επιστημονική έρευνα, την οποία το Facebook αναγκάστηκε να αναγνωρίσει ως βάσιμη, κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η εκτεταμένη χρήση του μπορεί να αποβεί επιβλαβής για την ψυχική υγεία των χρηστών του. Ο Ζούκερμπεργκ -όπως ήταν αναμενόμενο- έκλεισε τη μακροσκελή επιστολή του εκφράζοντας την άποψη ότι τα όποια λάθη δεν αναιρούν τα θετικά του Facebook.
Ούτε ο ίδιος όμως μπορούσε να φανταστεί ότι έναν μήνα μετά από αυτή την «εξομολόγησή» του θα βρισκόταν αντιμέτωπος με τη μεγαλύτερη έως τώρα πρόκληση: «Εχουμε ευθύνη να προστατέψουμε τα δεδομένα σας και εάν δεν μπορούμε, δεν μας αξίζει να σας υπηρετούμε. Εργάζομαι για να καταλάβω τι ακριβώς συνέβη και πώς θα διασφαλίσουμε ότι δεν θα συμβεί ξανά...», αρκέστηκε να δηλώσει, προφανώς μετά από πολύωρες συσκέψεις με δικηγόρους και συμβούλους.
50 εκατομμύρια υποκλοπές
Η αποκάλυψη ότι εκατομμύρια λογαριασμοί του διάσημου ιστότοπου κοινωνικής δικτύωσης παραβιάστηκαν από την εταιρεία Cambridge Analytica, που στη συνέχεια χρησιμοποίησε τα προσωπικά δεδομένα προς όφελος της προεκλογικής καμπάνιας του Ντόναλντ Τραμπ, αποτέλεσε τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Οπως αποκάλυψε ο πληροφοριοδότης, πρώην υπάλληλος της εταιρείας, χρησιμοποίησε τα δεδομένα που απέκτησε παράνομα ώστε να αναπτύξει ένα λογισμικό το οποίο επέτρεψε στην εταιρεία Cambridge Analytica να προβλέψει και να επηρεάσει τις πολιτικές επιλογές των ψηφοφόρων.
Πίσω από την κλοπή της εν λόγω εταιρείας βρισκόταν ο ακαδημαϊκός Αλεξάντερ Κόγκαν. Αυτός ήταν που απέσπασε τα στοιχεία χρηστών μέσω μιας εφαρμογής με την ονομασία thisisyourdigitallife, η οποία ουσιαστικά συνέλεγε πληροφορίες, με τις οποίες στη συνέχεια έχτιζε το ψυχολογικό προφίλ του χρήστη. Σύμφωνα με τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ, «το 2013 ο αναλυτής του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ δημιούργησε μια εφαρμογή με ένα κουίζ προσωπικότητας. Η εφαρμογή εγκαταστάθηκε από περίπου 300.000 ανθρώπους, οι οποίοι μοιράστηκαν τα προσωπικά τους δεδομένα καθώς και μερικά από τα δεδομένα των φίλων τους. Με τον τρόπο που λειτουργούσε τότε η πλατφόρμα μας, ο Κόγκαν είχε πρόσβαση σε δεκάδες εκατομμύρια δεδομένα των φίλων τους. Το 2014, για να αποφύγουμε τυχόν παραβιάσεις δεδομένων από εφαρμογές, ανακοινώσαμε ότι αλλάζουμε ολόκληρη την πλατφόρμα για να μειώσουμε δραματικά τα στοιχεία στα οποία υπήρχε πρόσβαση».
Παρά την απολογία του, ξαφνικά ο Ζούκερμπεργκ, ο ισχυρότερος άνδρας της Silicon Valley, μετατράπηκε σε στόχο. Οι Αρχές των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Ευρωπαϊκής Ενωσης τον καλούν να δώσει εξηγήσεις. Η επίσημη ανακοίνωση άλλωστε, στην οποία σύσσωμη η οικογένεια του Facebook δήλωνε «σοκαρισμένη και εξαπατημένη» και ότι κατανοούσε τη σοβαρότητα του προβλήματος, δεν αρκούσε για να σβήσει τη φωτιά. Ούτε η ανοιχτή συζήτηση που έχει προγραμματίσει ώστε όλοι οι υπάλληλοι να θέσουν στον ίδιο τον Ζούκεμπεργκ τα ερωτήματά τους θα εξαφανίσει τον ελέφαντα από το δωμάτιο…
Στη Βρετανία, κοινοβουλευτική επιτροπή κάλεσε τον ιδρυτή του Facebook να παρουσιαστεί ενώπιόν της για να απολογηθεί. «Ερευνούμε κατά πόσο το Facebook ασφάλισε και προστάτευσε τις προσωπικές πληροφορίες στην πλατφόρμα και κατά πόσο, όταν ανακάλυψαν την απώλεια των δεδομένων, ενήργησαν δραστικά. Επίσης, κατά πόσο ήταν ενήμερος ο κόσμος», δήλωσε στο ραδιόφωνο του BBC η Ελίζαμπεθ Ντέναμ, επικεφαλής της Βρετανικής Επιτροπής Πληροφοριών.
Ο νεαρός δισεκατομμυριούχος έχει επίσης κληθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο «θα εξετάσει ενδελεχώς την απαράδεκτη παραβίαση του δικαιώματος στον εμπιστευτικό χαρακτήρα των δεδομένων». Αλλά και στις ΗΠΑ οι εισαγγελείς της Νέας Υόρκης και της Μασαχουσέτης έχουν ξεκινήσει έρευνα για το σκάνδαλο. Σύμφωνα με τα αμερικανικά μίντια, η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου -ο κρατικός οργανισμός που είναι αρμόδιος για την προστασία των καταναλωτών και του ανταγωνισμού- επίσης ασχολείται ενδελεχώς με την υπόθεση.
Το γεγονός ότι παλαιότερα ηλεκτρονικά μηνύματα της εταιρείας αποδεικνύουν ότι το Facebook γνώριζε πως προσωπικά δεδομένα χρηστών είχαν πουληθεί στην Cambridge Analytica και δεν έκανε τίποτα έχει εκθέσει ανεπανόρθωτα τον γίγαντα των social media. Ενας εκ των σημαινόντων μετόχων του Facebook μηνύει την εταιρεία του, κατηγορώντας την για «παραπλανητική τακτική». Ισχυρίζεται ότι από τη στιγμή που η διοίκησή της απέκρυψε από τους ίδιους τους επενδυτές της το σκάνδαλο μαζικής κλοπής δεδομένων των χρηστών τούς άφησε εκτεθειμένους απέναντι σε μία ανυπολόγιστη οικονομική ζημία. Πράγματι, το Facebook έχει χάσει μέχρι στιγμής περίπου 50 δισ. δολάρια στην αξία της μετοχής από τότε που ξέσπασε το σκάνδαλο, μερικές ημέρες νωρίτερα.
Ο Φαν Γιούαν κατέθεσε αγωγή ενώπιον του Περιφερειακού Δικαστηρίου της Βόρειας Καλιφόρνιας, που βρίσκεται στο Σαν Φρανσίσκο, εξ ονόματος όλων των μετόχων του Facebook. Πρόκειται για την πρώτη, αλλά πιθανότατα όχι και τελευταία τέτοια δράση εναντίον της μέχρι πρότινος στιβαρότερης εταιρείας παγκοσμίως, που σήμερα μοιάζει να στροβιλίζεται στη δίνη ενός σκανδάλου, το οποίο ενδέχεται να αλλάξει τον χάρτη των social media και της παγκόσμιας αγοράς, προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις στην πολιτική αλλά και στη δημόσια ζωή των ΗΠΑ - και όχι μόνο.
Σαν να μην έφτανε αυτό, το κίνημα που καλεί τους χρήστες σε διαγραφή της δημοφιλούς πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης (#DeleteFacebook) ενισχύεται μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα. Αξιοσημείωτο είναι ότι μεταξύ των εξαγριωμένων μέχρι πρότινος χρηστών του δικτύου βρίσκονται άτομα που συνέβαλαν στην εδραίωσή του. Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Μπράιαν Ακτον, ένας εκ των ιδρυτών της εφαρμογής WhatsApp που πήρε 19 δισ. δολάρια από τον Μαρκ Ζούκεμπεργκ για να πουλήσει τη startup του.
Πριν από την εξαγορά-μαμούθ είχε στείλει το βιογραφικό του στο Facebook, αλλά είχε κοπεί στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε στον ίδιο τον Ζούκεμπεργκ! Εχοντας 19 δισ. δολάρια στην τσέπη του, ο Μπράιαν εγκατέλειψε το WhatsApp και το Facebook πέρυσι, όταν και αποφάσισε να επικεντρωθεί στην οικοδόμηση μιας μη κερδοσκοπικής τεχνολογικής εταιρείας που θα συνέβαλε στο κοινό καλό. Σήμερα, με ένα λακωνικό αλλά άκρως ευθύ post του στο Twitter παίρνει θέση: «Εφτασε ο καιρός. Διαγράψτε το Facebook».
Επικεφαλής της προεκλογικής καμπάνιας και μετέπειτα κορυφαίος προεδρικός σύμβουλος του Τραμπ, ο Στιβ Μπάνον ήταν αυτός που παρήγγειλε -και αξιοποίησε- την εφαρμογή thisisyourdigitallife. Λεπτομέρεια: ήταν αντιπρόεδρος της Cambridge Analytica μέχρι να αναλάβει τα καθήκοντά του στον Λευκό Οίκο
Κοινό μυστικό o Big Brother
Η διάσταση που έχει λάβει το σκάνδαλο της Cambridge Analytica οφείλεται ως έναν βαθμό και στο γεγονός ότι η αμφιλεγόμενη και σκοτεινή πλευρά του Facebook ήταν λίγο ως πολύ γνωστή. Αλλωστε τέτοιου είδους πρακτικές, όπως η διαρροή, υποκλοπή και εκμετάλλευση προσωπικών δεδομένων, δεν περιορίζονται μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ούτε αφορούν αποκλειστικά την προεκλογική καμπάνια του 2016, ούτε αγγίζουν μονάχα ψηφοφόρους ή διεθνούς βεληνεκούς διασημότητες.
Το Facebook είναι η μεγαλύτερη φωτογραφική βάση δεδομένων που δημιουργήθηκε ποτέ. Στους υπολογιστές του είναι αποθηκευμένες δύο δισεκατομμύρια φωτογραφίες χρηστών και κάθε μέρα προστίθενται κι άλλες. Κάθε μέρα 200.000 άτομα δημιουργούν σελίδα. Κάθε χρήστης αναρτά κατά μέσο όρο 44 φωτογραφίες συνδεδεμένες με το προφίλ του. Τα αθώα, χαριτωμένα και διασκεδαστικά κουίζ και γκρουπ παρέχουν πληροφορίες για την προσωπική ζωή του κάθε χρήστη. Από τεστ προσωπικότητας και ευφυΐας μέχρι σε ποια κομματική παράταξη ανήκει κανείς, τι ταινίες βλέπει, τι επιθυμεί να αποκτήσει και πού επιλέγει να διασκεδάσει τα βράδια. Πρώην στελέχη της εταιρείας στο παρελθόν παραιτήθηκαν, καταγγέλλοντας το παγκόσμιο αυτό φακέλωμα προς χάρη των μεγάλων πολυεθνικών και των διαφημιστών που αποθεώνουν τα εξειδικευμένα δημογραφικά στοιχεία.
Μεγάλες εταιρείες άλλωστε επιλέγουν ή απορρίπτουν πλέον υποψήφιους υπαλλήλους τους βάσει των προφίλ που εκείνοι διαθέτουν στο Facebook. Οι σημαντικότερες εταιρείες μετρήσεων και πολιτικής επικοινωνίας ανέκαθεν συνεργάζονταν με την πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, όπως, φυσικά, και οι ισχυρότερες πολυεθνικές. Και γιατί όχι; Διαπιστώνουν ότι μπορούν να κατευθύνουν τη διαφημιστική τους καμπάνια στο πλέον εξειδικευμένο κοινό που δημιουργήθηκε ποτέ.
Ηδη οι μεγαλύτερες εμπορικές επωνυμίες του πλανήτη έχουν υπερήφανα ανακοινώσει τη συνεργασία τους με το εξωστρεφές Facebook. Ακόμα και ένας απλός χρήστης που επιθυμεί να προωθήσει τη δική του εταιρεία ή ένα προϊόν απευθύνεται με μικρό κόστος στη διαφημιστική πλατφόρμα του Facebook. Πρόκειται για τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο για να φτάσει το μήνυμά στους σωστούς αποδέκτες.
Για τους παραπάνω λόγους δεν είναι λίγοι εκείνοι που πίσω από την επιτυχημένη διαδραστική πλατφόρμα επικοινωνίας διέκριναν εξαρχής το πιο διευρυμένο και πετυχημένο πείραμα του σύγχρονου καπιταλισμού. Ποτέ ξανά οι πολίτες δεν έκαναν αυτοβούλως μία καθημερινή διαδικτυακή ψυχανάλυση, καταθέτοντας τις προτιμήσεις τους ακόμα και για τα πλέον προσωπικά θέματα.
Eθελοντικά
Εξάλλου το Facebook δεν χρειάζεται να δημιουργεί περιεχόμενο για να προσελκύσει χρήστες. Οι χρήστες δημιουργούν περιεχόμενο και αυξάνουν τον αριθμό των συνδέσεων. Το Facebook απλώς θέτει τις σωστές ερωτήσεις με τον πλέον έξυπνο τρόπο. Και το σημαντικότερο: ποτέ δεν ξεχνάει. «Κρατάει αντίγραφα όλων των πληροφοριών για εύλογο χρονικό διάστημα». Εξάλλου δεν έχει κρύψει την πιθανότητα να μοιραστεί τις πληροφορίες αυτές, ειδικά όταν πρόκειται για εξουσιοδοτημένες κρατικές υπηρεσίες.
«Χρησιμοποιώντας το Facebook συμφωνείτε στη μεταφορά προσωπικών σας δεδομένων στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Μπορεί να υποχρεωθούμε να διαθέσουμε τα προσωπικά σας στοιχεία έπειτα από νομικές αιτήσεις ή δικαστικές αποφάσεις. Αυτό μπορεί να σημαίνει τη διανομή πληροφοριών σε τρίτες εταιρείες, δικηγόρους ή πράκτορες κυβερνητικών υπηρεσιών», γράφουν με μικρά γράμματα οι υποσημειώσεις που ποτέ κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να διαβάσει.
Σε καθημερινή βάση παραβιάζονται 600.000 λογαριασμοί μελών του Facebook. Είτε από χάκερ που θέλουν να υποκλέψουν τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών για να κάνουν πλάκα, είτε από εταιρείες που θέλουν να στείλουν αμέτρητα διαφημιστικά ή πολιτικά μηνύματα. Για την αποφυγή τέτοιων περιστατικών, οι υπεύθυνοι του δημοφιλούς ιστοχώρου κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν συνεχώς νέες υπηρεσίες προστασίας, τις οποίες με τη σειρά τους οι «μάγοι του Διαδικτύου» και επαγγελματίες αποδομούν. Σύμφωνα εξάλλου με έμπειρους χάκερ και προγραμματιστές, πρόκειται για μία σχετικά εύκολη υπόθεση. Το μόνο που πρέπει να έχει στη διάθεσή του ο εισβολέας είναι ο αριθμός τηλεφώνου του χρήστη, και μάλιστα όχι ο τωρινός, αλλά και κάποιος παλαιότερος. Και αυτό καθώς, όπως είναι γνωστό στους μυημένους, σε περίπτωση που κάποιος έχει ξεχάσει τον κωδικό πρόσβασής του, το Facebook δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το τηλεφωνικό του νούμερο έτσι ώστε να αποκτήσει ξανά πρόσβαση.
Χάκερ 21 ετών
Οπως έγραψε ένας 21χρονος χάκερ, ο Τζέιμς Μαρτιντάλε, αν και το Facebook ζητά διαρκώς από τους χρήστες να συνδέσουν τον τηλεφωνικό τους αριθμό με τον λογαριασμό τους, δεν τους θυμίζει ποτέ να τον ανανεώσουν σε περίπτωση που αλλάξουν τα στοιχεία επικοινωνίας τους. Για του λόγου το αληθές, ο ανειδίκευτος πιτσιρικάς, μόνο και μόνο για να αποδείξει τον ισχυρισμό του, κατάφερε να αποκτήσει πρόσβαση σε εκατοντάδες λογαριασμούς στο Facebook. Απέκτησε έναν νέο αριθμό τηλεφώνου και μετά έβαλε την κάρτα SIM στο κινητό του. Αμέσως μετά έλαβε ένα μήνυμα από το Facebook παρά το γεγονός ότι δεν είχε συνδέσει τον αριθμό με τον δικό του λογαριασμό. «Ημουν περίεργος. Ηξερα πως το Facebook επιτρέπει σε οποιονδήποτε να βρει τον λογαριασμό του με τη χρήση του τηλεφωνικού αριθμού, οπότε πληκτρολόγησα τον αριθμό στο πεδίο αναζήτησης και ιδού». Εμφανίστηκε η επιλογή ανάκτησης του κωδικού πρόσβασης και στη συνέχεια έστειλε τον κωδικό στο κινητό του για να μπορεί να συνδεθεί.
Ενας φοιτητής από την Πολωνία ονόματι Μπάρτοζ Πονουρκιέγουιτς ανέπτυξε μία εφαρμογή για Android που ονόμασε FaceNiff. Αυτή είναι που έδωσε τη δυνατότητα υποκλοπής στοιχείων για λογαριασμούς Twitter και Facebook σε περίπτωση που αυτοί είναι συνδεδεμένοι στο ίδιο δίκτυο Wi-Fi με τον ενδιαφερόμενο.
Οποιοσδήποτε δηλαδή μπαίνει σε ένα ασύρματο δίκτυο μπορεί να εισβάλει στους λογαριασμούς όσων είναι συνδεδεμένοι στο ίδιο δίκτυο και χρησιμοποιούν το Facebook εκείνη τη στιγμή πολύ εύκολα και πολύ γρήγορα. Η εφαρμογή μέσα σε 30 δευτερόλεπτα αναγνωρίζει τους λογαριασμούς του Facebook που είναι διαθέσιμοι και διεισδύει σε αυτούς.
Ενας ακόμα καλοκάγαθος χάκερ προχώρησε σε ένα πείραμα μόνο και μόνο για να αποδείξει ότι καθένας μπορεί να υποκλέψει λογαριασμούς του Facebook. Για του λόγου το αληθές, δημιούργησε και ένα σχετικό βίντεο.
O Ρικ Φέργκιουσον εξηγεί πως το μόνο που χρειάζεται ένας χάκερ είναι να αποστείλει ένα SMS (μήνυμα) στο τηλέφωνο οποιουδήποτε ανυποψίαστου χρήστη. Το ανυποψίαστο θύμα δέχεται μια κλήση και έχει πέσει θύμα εξαπάτησης διότι κατέβασε μία δωρεάν εφαρμογή, η οποία υπόσχεται ότι θα αυξήσει την ευκρίνεια της κάμερας της συσκευής του. Ετσι λοιπόν έχει -χωρίς να το καταλάβει- εγκαταστήσει κακόβουλο λογισμικό, το οποίο είναι μεταμφιεσμένο σε δωρεάν και χρήσιμη εφαρμογή. Το κακό με την εφαρμογή είναι ότι ακόμα και αν πάει ο χρήστης στην καρτέλα όπου φαίνονται οι εφαρμογές που τρέχουν δεν δείχνει κάτι ύποπτο. Ακόμα και αν το θύμα κοιτάξει τα μηνύματά του δεν θα βρει τίποτα, καθώς ο ιός είναι κρυμμένος.
Ντόμινο για Google-Apple
Οπως και να έχει, όμως, ενδεχόμενη πτώση του Facebook δεν επηρεάζει μονάχα τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ και τους επενδυτές του. Ενδεικτικό αυτού, το βαθύ κόκκινο που δείχνουν τα ταμπλό στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης μετά την αποκάλυψη του σκανδάλου. Η παρακμή του μπορεί να λειτουργήσει σαν ντόμινο, οδηγώντας στον γκρεμό και άλλους τεχνολογικούς κολοσσούς, όπως η Apple και η Google.
Η τάση συγκέντρωσης της αγοράς σε ελάχιστες εταιρείες, για την οποία προειδοποιούν εδώ και καιρό οι οικονομολόγοι, είναι πιθανό να φανεί πόσο βλαβερή είναι με αφορμή τη συγκεκριμένη περίπτωση. Από την άλλη, δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ενδεχόμενη αποδυνάμωση του γίγαντα θα δώσει ανάσα σε άλλες εταιρείες, οι οποίες θα μπορέσουν να κερδίσουν έδαφος.
Από το 2012 ακόμα το Facebook έχει ως πάγια τακτική την αντιγραφή ή εξαγορά των κοινωνικών δικτύων που κερδίζουν έδαφος, εμποδίζοντας ουσιαστικά την ύπαρξη ανταγωνισμού.
Πώς χάκαραν 50.000.000 λογαριασμούς και έκαναν εκλογική προπαγάνδα υπέρ Τραμπ
Το Facebook εντός του 2017 ξεπέρασε τους δύο δισεκατομμύρια χρήστες. Η πέρα από κάθε προσδοκία εξάπλωσή του ήγειρε μείζονα ηθικά-δεοντολογικά ερωτήματα και ανησυχίες, τα οποία όμως παρακάμφθηκαν υπό το βάρος του οικονομικού θριάμβου. Το σκάνδαλο, ωστόσο, που απ’ ό,τι φαίνεται θα μείνει στην Ιστορία ως «σκάνδαλο Cambridge Analytica», επιβεβαίωσε με τον πλέον περίτρανο τρόπο τους κινδύνους που ενέχει η μετατροπή μιας πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης σε πρωτοφανή παγκόσμιο φορέα φακελώματος της ιδιωτικής ζωής στον πρώιμο 21ο αιώνα.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η οποία απ’ ό,τι φαίνεται δεν είναι ούτε μοναδική, ούτε μεμονωμένη, την πλάστιγγα της κομβικής πολιτικής σημασίας προεκλογικής καμπάνιας υπέρ του Τραμπ έγειρε μία απλή εφαρμογή του Facebook. Με άλλα λόγια, ένα παιχνίδι που παρότρυνε τους χρήστες να απαντήσουν σε προσωπικές ερωτήσεις με τη μορφή ενός τεστ προσωπικότητας επηρέασε το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών στις ΗΠΑ. Κάθε βαριεστημένο εγγεγραμμένο μέλος του Facebook, θέλοντας να περάσει 5 ευχάριστα λεπτά, αλλά και υποκύπτοντας στο ευτελές κέρδος των 5 δολαρίων, άνοιξε την κερκόπορτα όχι μόνο στα προσωπικά του δεδομένα, αλλά και σε αυτά των φίλων του. Συγκεκριμένα, ο αλγόριθμος της εφαρμογής παραβίαζε λογαριασμούς των συμμετεχόντων, αλλά και των φίλων τους, έτσι ώστε οι 320.000 περίπου μοναδικοί χρήστες που έκαναν το τεστ να πολλαπλασιαστούν και να φτάσουν τα 50.000.000. Μοναδικό κριτήριο ήταν να είναι ψηφοφόροι στις ΗΠΑ και φυσικά ενήλικοι. Μάλιστα δεν χρειάστηκε καν να επιχειρήσουν να υποκλέψουν ιδιωτικά μηνύματα. Τους ήταν αρκετά τα like, οι μικρές καθημερινές δηλώσεις ευαρέσκειας και προτίμησης σε αναρτήσεις άλλων, σελίδες προώθησης προϊόντων ή τα μίντια της αρεσκείας τους, φωτογραφίες ή αναρτήσεις φίλων. Η δεξαμενή αυτή από δεδομένα δεκάδων εκατομμυρίων χρηστών μετατράπηκε με τη βοήθεια ενός αλγόριθμου σε μαζικό όπλο χειραγώγησης. Εχτισε πανίσχυρα μοντέλα προφίλ συμπεριφοράς και άνοιξε τον δρόμο σε απόλυτα στοχευμένες πολιτικές διαφημιστικές κινήσεις, που στη συνέχεια εκμεταλλεύτηκε η καμπάνια του Ντόναλντ Τραμπ.
Ούτε λίγο ούτε πολύ, η εταιρεία Cambridge Analytica και κατ’ επέκταση η ομάδα του Τραμπ ήξερε τι απωθεί τους ψηφοφόρους, τι έπρεπε να κάνει για να τους προσελκύσει, μέχρι και τι χρώμα γραβάτας έπρεπε να φοράει ο τότε υποψήφιος πρόεδρος για να φανεί προσιτός ή ακόμα και στιβαρός στα μάτια των ψηφοφόρων. Η διαδικτυακή αυτή τακτική ήταν από τους κρισιμότερους παράγοντες που έδωσαν στον υποψήφιο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος την πλειοψηφία στο σώμα των εκλεκτόρων, παρά το γεγονός ότι ήρθε δεύτερος σε ψήφους.
Πίσω από την εφαρμογή βρίσκεται ο δημιουργός της, ο νεαρός καθηγητής του Κέιμπριτζ Αλεξάντερ Κόγκαν. Ο ίδιος δηλώνει αποδιοπομπαίος τράγος. «Τα γεγονότα της προηγούμενης εβδομάδας αποτέλεσαν σοκ για εμένα», είπε σε συνέντευξή του. «Πιστεύω ότι ουσιαστικά τόσο το Facebook όσο και η Cambridge Analytica με χρησιμοποιούν ως αποδιοπομπαίο τράγο. Η Cambridge Analytica μας είχε διαβεβαιώσει ότι όλα ήταν απολύτως νόμιμα και βάσει των κανονισμών λειτουργίας».
Αυτός που παρήγγειλε την εφαρμογή και τη χρησιμοποίησε στην προεκλογική καμπάνια του Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι άλλος από τον Στιβ Μπάνον, τότε επικεφαλής στρατηγικής και μετέπειτα κορυφαίος προεδρικός σύμβουλος. Ηταν αντιπρόεδρος της Cambridge Analytica μέχρι να αναλάβει τα καθήκοντά του στον Λευκό Οίκο. Δεν ενέργησε όμως μόνος, αλλά με τη συνεργασία του επικεφαλής της εταιρείας Αλεξάντερ Νιξ. Αυτός ήταν και ο πρώτος που πλήρωσε τον λογαριασμό, όταν αποπέμφθηκε μετά την αποκάλυψη ενός βίντεο στο οποίο απεικονίζεται να συζητά με επίδοξο πελάτη τους συνηθισμένους τρόπους παγίδευσης πολιτικών αντιπάλων και αλλοίωσης των προεκλογικών εκστρατειών - σε όποια χώρα και αν διεξάγονται αυτές.
Το ζήτημα της διαχείρισης και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων αποκτά άλλες διαστάσεις. Η υπόθεση αυτή δεν περιορίζεται στη δημοφιλή πλατφόρμα του Facebook, αλλά ανοίγει τον ασκό του Αιόλου. Ο Αρον Μπανκς, χορηγός του UKIP επί ηγεσίας Νάιτζελ Φάρατζ, ο οποίος διεξήγαγε εκστρατεία υπέρ του Brexit, δήλωσε ότι η εταιρεία ανάλυσης δεδομένων Cambridge Analytica ήταν μία από τις εταιρείες που είχαν επιλεγεί για να δουλέψουν στην εκστρατεία Leave.EU πριν από τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2016.
Δοσοληψίες με την Cambridge Analytica ενδέχεται να έχουν και άλλα ευρωπαϊκά κόμματα και υποψήφιοι. Ο Νάιτζελ Φάρατζ, επικεφαλής του αντιευρωπαϊκού Κόμματος Ανεξαρτησίας Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP) για 23 χρόνια (1993-2016), με στρατηγική συμβολή στην επικράτηση του Brexit στο βρετανικό δημοψήφισμα, θεωρείται πρόσωπο ενδιαφέροντος από τις αμερικανικές αρχές στην έρευνα για ρωσική εμπλοκή στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016. «Κανείς δεν ξέρει μέχρι πού θα φτάσει η υπόθεση αυτή. Μπορεί να δούμε επικεφαλής χωρών, ηγέτες, πρωθυπουργούς και δημάρχους να βρίσκονται στα τεφτέρια εταιρειών που μέσω του Facebook υπέκλεψαν προσωπικά δεδομένα αμέριμνων χρηστών του Διαδικτύου. Ισως βρισκόμαστε μπροστά στο μεγαλύτερο πολιτικό/τεχνολογικό σκάνδαλο της δεκαετίας... ίσως και του αιώνα», σχολίασε κορυφαίο στέλεχος του Facebook που έσπευσε να παραιτηθεί μετά τις πρόσφατες αποκαλύψεις.
Αλεξάντερ Νιξ Πρώην CEO της Cambridge Analytica
Ο εγκέφαλος του σκανδάλου δεν έχει Facebook
Είναι πατέρας τριών παιδιών και διαφυλάττει ως κόρη οφθαλμού την προσωπική του ζωή. Ακούγεται παράδοξο, κι όμως ο 42χρονος διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Cambridge Analytica, ο διοπτροφόρος Αλεξάντερ Νιξ με το άκρως συντηρητικό ενδυματολογικό στυλ, δεν έχει λογαριασμό στο δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης! Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος και η εταιρεία του βρίσκονται στη δίνη του σκανδάλου που πλήττει το κύρος του δημοφιλούς κοινωνικού δικτύου, καθώς φέρεται να έχει εκμεταλλευτεί εκατομμύρια χρήστες του Facebook χρησιμοποιώντας με αθέμιτο τρόπο τα προσωπικά τους δεδομένα. Μέχρι τώρα ο 42χρονος Νιξ ήταν μία «διαβολική ευφυΐα», όπως τον χαρακτηρίζει το αμερικανικό περιοδικό «Vanity Fair». Ωστόσο, ο Νιξ έπεσε στην... παγίδα του βρετανικού τηλεοπτικού δικτύου Channel 4 αφού δημοσιογράφος τον ηχογράφησε να δηλώνει ότι είχε συναντηθεί πολλές φορές με τον τότε υποψήφιο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, Ντόναλντ Τραμπ και ότι η εταιρεία του διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στους τελευταίους μήνες της προεκλογικής εκστρατείας στις ΗΠΑ. Ο Αλεξάντερ Νιξ μεγάλωσε στο Nότινγκ Χιλ του Λονδίνου και αποφοίτησε από το ακριβοθώρητο Eton College. Σπούδασε Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.
Έχει δηλώσει δημόσια πως είχε συναντηθεί πολλές φορές με τον -τότε υποψήφιο- Ντόναλντ Τραμπ και ότι η εταιρεία του διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στους τελευταίους μήνες της προεκλογικής εκστρατείας στις ΗΠΑ
Ξεκίνησε να εργάζεται ως οικονομικός αναλυτής στην εταιρεία Baring Securities στο Μεξικό και στη συνέχεια βρέθηκε στη βρετανική Robert Fraser & Partners LLP, μία χρηματοοικονομική και φορολογική συμβουλευτική εταιρεία.
Το 2003 ανέλαβε διευθυντικά καθήκοντα στον όμιλο SCL Group και 5 χρόνια αργότερα η έρευνά του επικεντρώθηκε στην εκλογική διαδικασία. Το 2007 άνοιξε γραφεία στην Ουάσινγκτον και στο Νέο Δελχί.
Το 2013, όταν λαμβάνει σάρκα και οστά η βρετανική εταιρεία Cambridge Analytica, ο 37χρονος τότε Αλεξάντερ Νιξ αναλαμβάνει τα ηνία. Το 2016 το περιοδικό «Wired» τον κατατάσσει στη λίστα με τις «25 ιδιοφυΐες που δίνουν πνοή στην ανάπτυξη μιας εταιρείας». Από την πλευρά της, η ιστοσελίδα Huffington Post τον περιγράφει ως έναν «επιδειξία πωλητή» ο οποίος βρίσκεται στο προσκήνιο κάνοντας παρουσιάσεις σε μεγάλα συνέδρια.
Σε συνέντευξή του το 2017 στην εφημερίδα της Αυστραλίας «Sydney Morning Herald», και συγκεκριμένα στη δημοσιογράφο-συγγραφέα Στέφανι Γουντ, ο Νιξ είχε βάλει φρένο σε ό,τι αφορά τις αποκαλύψεις για την προσωπική του ζωή λέγοντας χαρακτηριστικά: «Δεν νομίζω ότι είναι προς το συμφέρον μου να μοιραστώ τη ζωή μου με άλλους ανθρώπους και δεν αισθάνομαι άβολα γι’ αυτό».
Η εταιρεία του, η Cambridge Analytica, έχει ασχοληθεί με τουλάχιστον 200 εκλογικές αναμετρήσεις σε Ευρώπη (Ιταλία - Βρετανία), ΗΠΑ, Λατινική Αμερική, Καραϊβική και Αφρική.
Αλεξάντρ Κόγκαν Ο εμπνευστής της εφαρμογής thisisyourdigitallife
Καθηγητής με έδρα στο Κέιμπριτζ και άκρες στο Κρεμλίνο
Ο33χρονος καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ Αλεξάντρ Κόγκαν, από την εφαρμογή του οποίου ξεκίνησε το σκάνδαλο, κατάγεται από τη Μολδαβία. Μιλώντας σε ραδιοφωνική εκπομπή του βρετανικού δικτύου BBC παραδέχτηκε ότι άντλησε τα προσωπικά δεδομένα περίπου 30 εκατομμυρίων χρηστών του Facebook μέσω της εφαρμογής «thisisyourdigitallife» (αυτή είναι η ψηφιακή σου ζωή) που ανέπτυξε ο ίδιος. Στη συνέχεια έριξε την ευθύνη στη βρετανική Cambridge Analytica, λέγοντας ότι μεταβίβασε τα δεδομένα στην εταιρεία, η οποία τον διαβεβαίωσε ότι η συνδιαλλαγή ήταν καθ’ όλα νόμιμη. Ο Κόγκαν έζησε μέχρι την ηλικία των 8 ετών στη Μόσχα. Σήμερα, από τη θέση του καθηγητή Ψυχολογίας του Κέιμπριτζ, «καρφώνει» τους συνεργάτες του δηλώνοντας πως όχι μόνο το Facebook, αλλά το Twitter και όλα τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικές δικτύωσης εφαρμόζουν κατά κόρον ανάλογες πρακτικές, συλλέγοντας με έμμεσο τρόπο τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών. Ο 33χρονος Κόγκαν φέρεται να έχει άκρες στο Κρεμλίνο, καθώς όχι μόνο έχει εργαστεί στη Ρωσία, αλλά έχει κερδίσει επιχορηγήσεις από τη Μόσχα. Μιλάει άπταιστα τη ρωσική γλώσσα και λατρεύει τα σκυλιά, όπως άλλωστε φαίνεται και από τη φωτογραφία που έχει ανεβάσει στο Twitter. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι είναι ένας... χαζοχαρούμενος τύπος και ο τελευταίος άνθρωπος στη Γη που θα είχε σχέση με κατασκοπεία. Για ένα φεγγάρι, ο 33χρονος καθηγητής Ψυχολογίας του Κέιμπριτζ εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, όπως αναφέρει η βρετανική εφημερίδα «The Guardian». Ελαβε ρωσικές επιχορηγήσεις για να χρηματοδοτήσει την έρευνα για τα κοινωνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης για το κομμάτι υπό τον τίτλο: «Το άγχος, η υγεία και η ψυχολογική ευημερία στα κοινωνικά δίκτυα: Διαπολιτισμική έρευνα». Το 2015 ίδρυσε την εταιρεία Philometrics, μια εταιρεία λογισμικού που συνδυάζει τη λειτουργική έρευνα με μεγάλες μεθόδους δεδομένων. Η εταιρεία του Κόγκαν, που εδρεύει στην περιοχή Bay Area, ασχολείται με ένα προηγμένο λογισμικό έρευνας που συνδυάζει λειτουργικότητα υψηλού επιπέδου με μεγάλες μεθόδους δεδομένων.
Παραδέχτηκε ότι άντλησε τα προσωπικά δεδομένα περίπου 30 εκατομμυρίων χρηστών μέσω της εφαρμογής thisisyourdigitallife, προκαλώντας ένα σκάνδαλο που έχει κοστίσει 30 δισ. δολάρια στο Facebook
Το 2014 ο Κόγκαν είχε δώσει ομιλία στο Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι με τη μέθοδο της έρευνάς του κατόρθωσε να αποκτήσει πρόσβαση σε δείγμα 50 εκατομμυρίων ατόμων. Το δείγμα του ήταν χρήστες του Facebook -2006 έως 2012- σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Ο Μολδαβός καθηγητής σπούδασε Ψυχολογία στο Μπέρκλεϊ, ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ και το 2012 έγινε λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Σήμερα ζει στο Σαν Φρανσίσκο με την οικογένειά του. Οπως ο Αλεξάντερ Νιξ, έτσι και ο Κόγκαν δεν μιλάει ποτέ για την προσωπική του ζωή. Ωστόσο, ρωσικά και αμερικανικά ΜΜΕ γράφουν ότι έχει σύζυγο, και μάλιστα ότι ο γάμος του έγινε στη Σιγκαπούρη.
